του Ζόρζε Καντίμα
“O Militante” – Τεύχος 380 – Σεπτέμβρης/Οκτώβρης 2022
μετ. Θοδωρής Νασόπουλος
Η ιστορία του καπιταλισμού, από την αρχική φάση της πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου μέχρι σήμερα, είναι μια μακρά ιστορία βίας και εγκλήματος. Από το δουλεμπόριο μεγάλης κλίμακας ή την εξόντωση ολόκληρων πληθυσμών (όπως στην Αμερική), μέχρι τη σημερινή απειλή της πρόκλησης μιας παγκόσμιας σύγκρουσης στην πυρηνική εποχή, υπάρχει ένα κοινό νήμα. Αυτό το νήμα είναι ένα σύστημα που βασίζεται στην εκμετάλλευση και την καταπίεση, το οποίο καταβροχθίζει ανθρώπινες ζωές και το περιβάλλον προκειμένου να παράγει κέρδη και πλούτο για μια μικρή μειοψηφία. Η γνώση της ιστορίας είναι καθόλα σημαντική για την κατανόηση της φύσης των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων που αρέσκονται να διακηρύσσουν ότι είναι «δημοκρατικές» και φορείς «αξιών», αλλά η εξουσία τους βασίζεται σε πολλά εκατομμύρια θανάτους, ποτάμια αίματος και εγκλήματα που δεν έχουν προηγούμενο στην παγκόσμια ιστορία.
Πρωταρχική συσσώρευση και παγκόσμια επέκταση του καπιταλισμού
Πριν από 150 και πλέον χρόνια, ο Μαρξ έγραφε στο «Κεφάλαιο»[1]: «Η ανακάλυψη των εκτάσεων χρυσού και αργύρου στην Αμερική, η εξόντωση, η υποδούλωση και ο εγκλωβισμός του ντόπιου πληθυσμού στα ορυχεία, η αρχή της κατάκτησης και της λεηλασίας των Ανατολικών Ινδιών[2], η μετατροπή της Αφρικής σε κυνηγότοπο για το εμπορικό κυνήγι μαύρων δερμάτων, σηματοδοτούν την αυγή της εποχής της καπιταλιστικής παραγωγής». Η πρωταρχική συσσώρευση του κεφαλαίου ξεκίνησε με την απαλλοτρίωση τεράστιων μαζών αγροτών στις κύριες ευρωπαϊκές χώρες. Ο Μαρξ γράφει: «Μαζί με αυτό έρχεται η ιστορική κίνηση που μετατρέπει τους παραγωγούς σε μισθωτούς εργάτες, αφενός με την απελευθέρωσή τους από τη [φεουδαρχική] δουλοπαροικία και τον καταναγκασμό των συντεχνιών. […] Αλλά από την άλλη πλευρά, αυτοί οι νεοαπελευθερωμένοι εργάτες γίνονται πωλητές του εαυτού τους μόνο αφού τους έχουν στερήσει όλα τα μέσα παραγωγής και όλες τις εγγυήσεις της ύπαρξής τους που παρείχαν οι παλιοί φεουδαρχικοί θεσμοί. Και η ιστορία αυτής της απαλλοτρίωσης εγγράφεται στα χρονικά της ανθρωπότητας με αίμα και φωτιά. […] Η λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση δεν είναι τίποτε άλλο από την ιστορική διαδικασία του διαζυγίου του παραγωγού από τα μέσα παραγωγής». Πρώτα μέσα στις πιο προηγμένες χώρες στη διαδικασία της καπιταλιστικής ανάπτυξης, και αργότερα σε παγκόσμιο επίπεδο, με τη λεηλασία ολόκληρων λαών και περιοχών.
Ο Μαρξ παραθέτει τα λόγια του Άγγλου σύγχρονου του Ουίλιαμ Χόουιτ: «Οι βαρβαρότητες και οι απελπιστικές υπερβολές της λεγόμενης χριστιανικής φυλής σε όλες τις περιοχές του κόσμου και σε όλους τους λαούς που μπόρεσε να υποτάξει δεν συγκρίνονται με εκείνες οποιασδήποτε άλλης φυλής, όσο άγρια και αν είναι, όσο ακαλλιέργητη, χωρίς οίκτο και ντροπή και αν είναι, σε καμία εποχή του κόσμου». Και θα ακολουθούσαν ακόμη η αποικιακή επέκταση της ιμπεριαλιστικής φάσης του καπιταλισμού (μετάβαση 19ου-20ου αιώνα)[3], η φρίκη των δύο Παγκοσμίων Πολέμων και του ναζισμού-φασισμού, το αμερικανικό πυρηνικό ολοκαύτωμα δύο ιαπωνικών πόλεων, οι αντικομμουνιστικές σφαγές και οι σφαγές εναντίον των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, όπως αυτές που διέπραξαν οι ΗΠΑ στην Ινδονησία το 1965.
Οκτωβριανή Επανάσταση, εθνική απελευθέρωση και ναζισμός-φασισμός
Η άνοδος του εργατικού κινήματος -δηλαδή των απαλλοτριωμένων από τη διαδικασία της πρωταρχικής συσσώρευσης- τον 19ο αιώνα, θα κορυφωθεί με τη Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση στη Ρωσία το 1917. Αυτή η επανάσταση ήταν επίσης μια εξέγερση ενάντια σε ένα από τα μεγάλα εγκλήματα της ιστορίας, τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στον οποίο οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις σε μια διένεξη για τις αποικίες και την εξουσία θυσίασαν τις ζωές πολλών εκατομμυρίων εργατών.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση έδωσε αξιοσημείωτη ώθηση στον αγώνα του εργατικού κινήματος. Μεγάλα κοινωνικά και επαναστατικά κινήματα συγκλόνισαν την Ευρώπη στο τέλος του πολέμου. Η απάντηση των κυρίαρχων τάξεων περιλάμβανε την προώθηση του φασισμού, της πιο βίαιης και βάρβαρης έκφρασης του καπιταλισμού, ο οποίος απολάμβανε πολύ ευρεία υποστήριξη από τις κυρίαρχες τάξεις των περισσότερων χωρών. Αυτός ο φιλοφασισμός ήταν εμφανής όταν η Ισπανική Δημοκρατία εγκαταλείφθηκε από τις «φιλελεύθερες δημοκρατίες» (με την «πολιτική της μη επέμβασης») ενώπιον του φασιστικού στρατιωτικού πραξικοπήματος. Ο λεγόμενος εμφύλιος πόλεμος και οι φρανκικές σφαγές είχαν ως αποτέλεσμα ένα εκατομμύριο νεκρούς.
Η άνοδος του ναζισμού-φασισμού συνοδεύτηκε από τρομοκρατία κατά των οργανώσεων του εργατικού κινήματος και, σε πολλές χώρες (όπως η Γερμανία ή η Ισπανία), από τη μεγάλης κλίμακας φυσική εξόντωση των μελών τους. Οδήγησε άμεσα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με τους δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς και τη βαρβαρότητα των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Η ιστορική νίκη των Μπολσεβίκων υπό την ηγεσία του Λένιν και η πολιτική τους για την υποστήριξη της εθνικής απελευθέρωσης των αποικιοκρατούμενων λαών είχαν αποφασιστικό αντίκτυπο στην ιστορική διαδικασία της εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης των λαών που ήταν καθυποταγμένοι από τον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία[4]. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, ανατράπηκαν οι αποικιακές αυτοκρατορίες της Αγγλίας (η «αυτοκρατορία στην οποία ο ήλιος δεν δύει ποτέ», που αποίκισε γιγαντιαίες χώρες όπως η Ινδία και ένα σημαντικό τμήμα της Αφρικής και της Ασίας) και της Γαλλίας (κυρίως στην Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία, γνωστή τότε ως Ινδοκίνα), αλλά και της Ολλανδίας (η αποικιοκρατική δύναμη στην Ινδονησία), του Βελγίου (η αποικιοκρατία στο Κονγκό ήταν ένα από τα πιο εγκληματικά επεισόδια στην παγκόσμια επέκταση του καπιταλισμού) και της Πορτογαλίας.
Η επιρροή της Οκτωβριανής Επανάστασης σε αυτή τη γιγαντιαία διαδικασία εθνικής απελευθέρωσης αποτυπώνεται στον συχνά αποφασιστικό ρόλο που έπαιξαν τα κομμουνιστικά κόμματα στον αντιαποικιακό και αντιιμπεριαλιστικό αγώνα. Αυτό συνέβη στην Ινδία, την Ινδονησία, το Βιετνάμ, την Κορέα, το Ιράκ, τη Μαλαισία, το Σουδάν, τη Νότια Αφρική, τη Συρία και αλλού. Ήταν επίσης η περίπτωση της γιγαντιαίας Κίνας, όπου οι δεκαετίες της ημιαποικιακής κυριαρχίας, που σημαδεύτηκαν από τους «πολέμους του οπίου» και τις «δυτικές παραχωρήσεις»[5], έγιναν γνωστές ως ο «αιώνας της ταπείνωσης». Ο Βρετανός ιστορικός Τζον Νιούσινγκερ γράφει: «Η βρετανική στάση απέναντι στην Κίνα εκφράστηκε ίσως καλύτερα από τον Πάλμερστον [Βρετανός πρωθυπουργός τον 19ο αιώνα] που αναφερόταν στην αντιμετώπιση “ημιπολιτισμένων κυβερνήσεων όπως αυτές της Κίνας, της Πορτογαλίας και της Ισπανικής Αμερικής”. Όλους αυτούς χρειάζεται “να τους δέρνουμε κάθε οκτώ ή δέκα χρόνια για να τους κρατάμε στη θέση τους… δεν χρειάζεται απλώς να βλέπουν το ραβδί, χρειάζεται να το νιώθουν στην πλάτη τους”»[6]. Περίπου ενάμιση αιώνα αργότερα, ένας από τους εκφραστές της αμερικανικής ιμπεριαλιστικής πολιτικής επανέλαβε την ίδια θέση με σχεδόν πανομοιότυπα λόγια: «Μια φορά κάθε δέκα χρόνια οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να παίρνουν μια μικρή σκατοχώρα και να την στριμώχνουν στον τοίχο, μόνο και μόνο για να δείξουν στον κόσμο ότι το εννοούμε»[7].
Κάτω από την καθοριστική επιρροή των κομμουνιστών, η εθνική απελευθέρωση συγχωνεύτηκε με την κοινωνική απελευθέρωση μεγάλων μαζών, ιδίως τεράστιων μαζών αγροτών, οι οποίοι είδαν τα μέσα παραγωγής τους (ιδίως τη γη) να επιστρέφουν σε αυτούς, σε μια διαδικασία που ήταν η αντίστροφη της πρωταρχικής συσσώρευσης που περιέγραψε ο Μαρξ. Αυτό συνέβη στην Κίνα, την Κορέα και το Βιετνάμ, αλλά και σε άλλες χώρες όπου η εθνική απελευθέρωση δεν πήρε ποτέ τη μορφή σοσιαλιστικής επανάστασης.
Η διαδικασία της εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης απέκτησε ιδιαίτερες διαστάσεις μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με τον αποφασιστικό ρόλο της ΕΣΣΔ στην ήττα του ναζισμού-φασισμού και την οικονομική εναλλακτική λύση που προσέφερε η δημιουργία ενός σοσιαλιστικού συστήματος. Σύντομα όμως έγινε σαφές ότι η διαδικασία αυτή κάθε άλλο παρά ειρηνική θα ήταν.
Ο “Ψυχρός Πόλεμος” ως ιμπεριαλιστική αντεπίθεση
Στις 2 Σεπτεμβρίου 1945, ο μεγάλος Βιετναμέζος κομμουνιστής και εθνικός ηγέτης Χο Τσι Μινχ ανακήρυξε στο Ανόι την ανεξαρτησία του Βιετνάμ, που μέχρι τότε ήταν γαλλική αποικία. Στις 17 Αυγούστου του ίδιου έτους, ο εθνικιστής ηγέτης της Ινδονησίας Σουκάρνο ανακήρυξε την ανεξαρτησία της μεγάλης του χώρας. Η Συρία προέβη στην ίδια διακήρυξη. Παντού υπήρχε μια ορμητική επιθυμία για εθνική απελευθέρωση. Οι παλιές αποικιοκρατικές δυνάμεις ανέλαβαν δράση για να προσπαθήσουν να ανακόψουν την πορεία της ιστορίας. Τον Μάιο του 1945, λίγες μέρες μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη και λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση της Γαλλίας από τη ναζιστική κατοχή, η γαλλική κυβέρνηση διέταξε τον βομβαρδισμό της Δαμασκού και του κοινοβουλίου της. Η ελευθερία δεν ήταν μια έννοια που η φιλελεύθερη αστική Γαλλία ή η Αγγλία συμφωνούσαν να επεκταθεί στους λαούς των αποικιών τους, όπως θα αποδεικνυόταν τα επόμενα χρόνια σε πολλές χώρες, από την Αλγερία μέχρι την Ινδοκίνα, από την Κένυα μέχρι τη Μαλαισία.
Στην Ινδονησία, βρετανικά στρατεύματα με εντολή της κυβέρνησης των Εργατικών του Άτλι αποβιβάστηκαν το 1945 για να αποτρέψουν την ανεξαρτησία και να επιστρέψουν την αποικία στην Ολλανδία. «Οι εθνικιστικές δυνάμεις αφοπλίστηκαν και διαλύθηκαν και οι Ολλανδοί επανήλθαν στην εξουσία. […] Η βρετανική απάντηση προκάλεσε έντονες μάχες που έληξαν μόνο με την άφιξη ενισχύσεων και τον επανεξοπλισμό των Ιαπώνων»[8]. Οι φασίστες εχθροί της προηγούμενης ημέρας ήταν τώρα σύμμαχοι, όπως είχε ήδη συμβεί στην Ελλάδα το 1944 και θα συνέβαινε σε παγκόσμια κλίμακα στα χρόνια του λεγόμενου “Ψυχρού Πολέμου”.
Η Βρετανία διαδραμάτισε παρόμοιο ρόλο στο Βιετνάμ. Μόλις τέσσερις ημέρες αφότου ο Χο Τσι Μινχ διακήρυξε την ανεξαρτησία, βρετανικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στο νότιο Βιετνάμ, ανοίγοντας το δρόμο για την επιστροφή της γαλλικής αποικιοκρατικής δύναμης, η οποία στις 23 Σεπτεμβρίου «κατέλαβε την εξουσία στη Σαϊγκόν […] συλλαμβάνοντας μεγάλο αριθμό Βιετναμέζων». Ένας Γάλλος στρατηγός ευχαρίστησε τους Βρετανούς που «έσωσαν τη γαλλική Ινδοκίνα»[9]. Οι ευχαριστίες ήταν πρόωρες. Εννέα χρόνια αργότερα, η Γαλλία ηττήθηκε από τον βιετναμέζικο λαϊκό στρατό υπό την ηγεσία των κομμουνιστών του Χο Τσι Μινχ και του θρυλικού στρατιωτικού διοικητή Βo Νγκουγιέν Γκιάπ, στη μάχη του Ντιεν Μπιεν Φου (Μάιος 1954).
Όταν ήταν πλέον αδύνατο να σταματήσει το κύμα της εθνικής απελευθέρωσης, εφαρμόστηκε η παλιά ιμπεριαλιστική τεχνική του «διαίρει και βασίλευε». Πριν εγκαταλείψουν την Ινδία, οι Βρετανοί αποικιοκράτες προώθησαν μια διαίρεση μεταξύ της ινδουιστικής και της μουσουλμανικής κοινότητας που οδήγησε σε τρομερές σφαγές και χώρισε την πρώην αποικία σε δύο νέες χώρες, την Ινδία και το Πακιστάν (αργότερα τρεις, με τη δημιουργία του Μπαγκλαντές). Ειδικός στην τέχνη της διαίρεσης, ο βρετανικός ιμπεριαλισμός έσπειρε τους σπόρους πολλών συγκρούσεων που υπάρχουν ακόμη και σήμερα, από την Κύπρο μέχρι την Παλαιστίνη.
Το «δημοκρατικό» Βέλγιο (με τη συνενοχή των ΗΠΑ) δολοφόνησε τον ήρωα της ανεξαρτησίας του Κονγκό Πατρίς Λουμούμπα το 1960[10] και προώθησε την ανατροπή που θα έφερνε στην εξουσία τον διεφθαρμένο και αιμοδιψή Μομπούτου, φίλο του Μάριο Σοάρες.
Παρά τις προσπάθειές τους, κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι παλιές αποικιοκρατικές δυνάμεις είδαν την εξουσία να γλιστράει από τα χέρια τους. Έχοντας αποφύγει τον πόλεμο στο έδαφός τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες εδραιώθηκαν ως το νέο κέντρο του παγκόσμιου καπιταλισμού. Κατά τη μεταπολεμική περίοδο, ήταν υπεύθυνες για τη μισή περίπου παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή. Επιπλέον, είχαν χρεώσει την παλιά Βρετανική Αυτοκρατορία σε σημείο υποταγής[11]. Αντικαθιστώντας τα παλιά αποικιοκρατικά προσχήματα με νέες και πιο εξελιγμένες μορφές νεοαποικιακού ελέγχου (που είχαν ήδη δοκιμαστεί στη Λατινική Αμερική), οι Ηνωμένες Πολιτείες δημιούργησαν σύντομα ένα τεράστιο δίκτυο για να επιβάλουν την παγκόσμια εξουσία τους. Η νέα αντικομμουνιστική παγκόσμια συμμαχία περιελάμβανε τις φασιστικές δυνάμεις που ηττήθηκαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (ιδίως στο πλαίσιο κατασταλτικών και στρατιωτικών δυνάμεων και μυστικών ενόπλων αποσπασμάτων τύπου Γκλάντιο) και φασιστικές δικτατορίες όπως αυτή του Σαλαζάρ, συνιδρυτή του ΝΑΤΟ. Ο στρατηγικός στόχος ήταν να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη τάση προς την απελευθέρωση των εργατών και των λαών. Στο στόχαστρο ήταν μεταξύ άλλων οι δυνάμεις που είχαν πρωτοστατήσει στην αντίσταση κατά του ναζισμού-φασισμού.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε ακόμη τελειώσει και τα βρετανικά στρατεύματα επενέβησαν στην Ελλάδα, σφαγιάζοντας άοπλους διαδηλωτές στην Αθήνα. Ο πόλεμος που εξαπέλυσαν και συνέχισαν οι ΗΠΑ εναντίον του ελληνικού αντιναζιστικού κινήματος αντίστασης, που καθοδηγούνταν από τους κομμουνιστές, είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 150.000 ανθρώπων. Ήταν στην Ελλάδα που οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά ναπάλμ[12].
Η παλινορθωτική αντεπίθεση των ιμπεριαλιστών, την οποία κάποιοι αποκαλούν «Ψυχρό Πόλεμο», κάθε άλλο παρά «ψυχρή» ήταν. Μια από τις πρώτες πράξεις του ήταν η ρίψη των ατομικών βομβών στις ιαπωνικές πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι (Αύγουστος 1945), με στόχο τον εκφοβισμό των δυνάμεων της κοινωνικής προόδου στη μεταπολεμική περίοδο. Οι πυρηνικές επιθέσεις προκάλεσαν το θάνατο και τα φρικτά δεινά εκατοντάδων χιλιάδων Ιαπώνων.
Ένας από τους πιο θανατηφόρους και βάρβαρους πολέμους του ιμπεριαλισμού έλαβε χώρα στην Κορέα (1950-53), επιδιώκοντας να συντρίψει τις πατριωτικές δυνάμεις με επικεφαλής τους Κορεάτες κομμουνιστές που ηγήθηκαν του αγώνα κατά του Ιάπωνα κατακτητή[13]. Ο Αμερικανός στρατηγός Κέρτις Λε Μέι καυχιόταν: «ισοπεδώσαμε σχεδόν κάθε πόλη τόσο στη Βόρεια όσο και στη Νότια Κορέα», «σκοτώσαμε περισσότερους από ένα εκατομμύριο Κορεάτες πολίτες και εκδιώξαμε αρκετά εκατομμύρια από τα σπίτια τους»[14]. Ο Αμερικανός καθηγητής ιστορίας Μπρους Κάμινγκς λέει[15]: «ο πόλεμος προκάλεσε περισσότερες από 4 εκατομμύρια απώλειες, τουλάχιστον οι μισές από τις οποίες ήταν άμαχοι». Η χρήση βιολογικών όπλων από τις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου αποδείχθηκε από τη Διεθνή Επιστημονική Επιτροπή, η οποία, υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης, επισκέφθηκε την Κορέα και την Κίνα το 1952[16].
Μετά την ήττα της στο Ντιεν Μπιεν Φου, η Γαλλία αναγκάστηκε να υπογράψει συμφωνία που προέβλεπε την ανεξαρτησία του Βιετνάμ, με γενικές εκλογές το 1956. Για να αποτρέψουν τη διεξαγωγή των εκλογών, τις οποίες ήταν βέβαιο ότι θα κέρδιζαν οι πατριωτικές δυνάμεις υπό την ηγεσία του Χο Τσι Μινχ, οι Ηνωμένες Πολιτείες αντικατέστησαν τη Γαλλία σε μια επεμβατική κλιμάκωση που οδήγησε σε άλλο ένα μεγάλο ιστορικό έγκλημα του ιμπεριαλισμού. Ένας Βρετανός ιστορικός γράφει: «Δεν υπάρχει πρακτικά κανένα έγκλημα πολέμου που να μην διαπράχθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες στο Βιετνάμ (βασανιστήρια και δολοφονίες αιχμαλώτων, σφαγές αμάχων, βομβαρδισμοί χωρίς διακρίσεις, χημικός πόλεμος, ακόμη και ιατρικά πειράματα σε αιχμαλώτους)»[17].
Η αδιάκριτη χρήση ναπάλμ και χημικών όπλων όπως ο Πορτοκαλί Παράγοντας, τα οποία ακόμη και σήμερα, σχεδόν μισό αιώνα μετά το τέλος του πολέμου, ευθύνονται για πολυάριθμες γενετικές ανωμαλίες στα παιδιά του Βιετνάμ, είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της «δημοκρατικής» επέμβασης των ΗΠΑ. Ένας Αμερικανός δημοσιογράφος συντάσσει τον απολογισμό: «Οι κομμουνιστές του Βιετνάμ θα νικούσαν τελικά τους Αμερικανούς, αλλά με τεράστιο κόστος. Τρία εκατομμύρια Βιετναμέζοι σκοτώθηκαν σε αυτόν τον πόλεμο και δύο εκατομμύρια από αυτούς ήταν άμαχοι. Πολλοί περισσότεροι σκοτώθηκαν στην Καμπότζη και το Λάος. Στην Ινδοκίνα, η αντικομμουνιστική σταυροφορία της Ουάσινγκτον σάρωσε τη ζωή σε πραγματικά κολοσσιαία κλίμακα»[18].
Στο ενδιαφέρον βιβλίο που μεταφράστηκε πρόσφατα στα πορτογαλικά, «Η μέθοδος της Τζακάρτα»[19], ο Αμερικανός δημοσιογράφος Βίνσεντ Μπέβινς δίνει μια εικόνα της βαρύτητας των σφαγών και της βάναυσης εξόντωσης ορισμένων από τα κυριότερα κομμουνιστικά κόμματα και τις επαναστατικές δυνάμεις του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου. Ο Μπέβινς δίνει έμφαση στη σφαγή «τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου Ινδονήσιων, ίσως και περισσότερων, [οι οποίοι] σκοτώθηκαν στο πλαίσιο της παγκόσμιας αντικομμουνιστικής σταυροφορίας της Ουάσινγκτον» και η οποία κατέστρεψε (προσωρινά) το τρίτο μεγαλύτερο κομμουνιστικό κόμμα στον κόσμο (μετά την ΕΣΣΔ και την Κίνα)[20]. Βασιζόμενο στο κύρος που απέκτησε στον αγώνα για την ανεξαρτησία, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ινδονησίας είχε 3 εκατομμύρια μέλη και το 17% των ψήφων στις γενικές εκλογές (1955). Σύμφωνα με τον Μπέβινς, «οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες κατέληξαν το 1958 στο συμπέρασμα ότι αν γίνονταν εκλογές, το Κομμουνιστικό Κόμμα θα ερχόταν πρώτο. Ο στρατός, η πιο αντικομμουνιστική δύναμη στη χώρα, που τώρα οικοδομούσε μια όλο και πιο στενή συνεργασία με την Ουάσιγκτον […] ήταν αυτός που επέβαλε την ακύρωση των εκλογών που είχαν προγραμματιστεί για το 1959». Και ήταν ο στρατός, υπό την μπαγκέτα της Ουάσινγκτον, που το 1965 εξαπέλυσε μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές σφαγές στην ιστορία. Η αμερικανική πρεσβεία συνέταξε «καταλόγους με τα ονόματα χιλιάδων κομμουνιστών και φερόμενων ως κομμουνιστών και τους παρέδωσε στο στρατό, ώστε οι άνθρωποι αυτοί να δολοφονηθούν». Η ινδονησιακή συνταγή επαναλήφθηκε, σε διαφορετική κλίμακα, σε πολλές άλλες χώρες με σημαντικά κομμουνιστικά κόμματα ή επαναστατικές δυνάμεις, όπως το Ιράκ (με τον Σαντάμ Χουσεΐν τότε στην υπηρεσία των ΗΠΑ), το Σουδάν, η Βραζιλία, η Γουατεμάλα, η Χιλή, η Αργεντινή, το Ιράν. Και επαναλήφθηκε από το στρατιωτικό πραξικόπημα της Ινδονησίας στο Ανατολικό Τιμόρ.
Με διαφορετική μορφή, η μέθοδος δοκιμάστηκε και στις χώρες του ιμπεριαλιστικού κέντρου. Οι σφαγές των ηγετών του κινήματος για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ (Μάλκολμ Χ, Λούθερ Κινγκ, Μαύροι Πάνθηρες), μετά τις μακαρθικές διώξεις κατά των κομμουνιστών στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1950, ή η βίαιη βομβιστική και τρομοκρατική «στρατηγική της έντασης» που προκάλεσε εκατοντάδες θανάτους στην Ιταλία τις δεκαετίες του 1970 και 1980, και η οποία αποσκοπούσε στην αποτροπή της εκλογικής επικράτησης των Ιταλών κομμουνιστών, είναι δύο παραδείγματα.
Η «Μέθοδος της Τζακάρτα» δεν αποσκοπούσε μόνο στην καταστροφή ισχυρών και με επιρροή επαναστατικών δυνάμεων, αλλά και στην καταστροφή της προοπτικής μιας κυρίαρχης οικονομικής ανάπτυξης, απαλλαγμένης από την ιμπεριαλιστική λεηλασία[21]. Μια προοπτική στην οποία η ανεξάρτητη Ινδονησία και ο πρόεδρός της Σουκάρνο είχαν δώσει σημαντική ώθηση με τη Διάσκεψη του Μπαντούνγκ του 1955 και τη μετέπειτα δημιουργία του Κινήματος των Αδεσμεύτων.
Από το «τέλος της ιστορίας» μέχρι το σήμερα
Οι αντεπαναστάσεις στα τέλη του 20ού αιώνα άλλαξαν βαθιά τον παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων. Οι εργαζόμενοι και οι λαοί βρέθηκαν σε θέση άμυνας. Η νέα πραγματικότητα αποκάλυψε ακόμα πιο καθαρά την ουσία του ιμπεριαλισμού. Η σημαντική αποδυνάμωση του διεθνούς κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος δεν οδήγησε σε επιβράδυνση των επιθετικών πολέμων, των συνωμοσιών, της υπονόμευσης και των παρεμβάσεων. Απεναντίας. Διαθέτοντας σχεδόν ηγεμονική στρατιωτική υπεροχή, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, με επικεφαλής τις ΗΠΑ, εξαπέλυσαν μια επίθεση για την επαναποικιοποίηση του πλανήτη («απαλλαγμένες» από τις ευθύνες που συνεπάγεται η ανοιχτή αποικιοκρατία), τώρα υπό το όνομα «παγκοσμιοποίηση».
Με τα χέρια τους ελεύθερα, οι ΗΠΑ και η ΕΕ προχώρησαν στην επέκταση του ΝΑΤΟ. Ο πόλεμος κατά της Γιουγκοσλαβίας, που σημάδεψε την 50ή επέτειο αυτού του στρατιωτικού μπλοκ, έδειξε ότι ενώ η ΕΣΣΔ είχε εξαφανιστεί, η επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού δεν είχε εξαφανιστεί. Είναι στη φύση του. Ακολούθησαν αμέτρητοι επιθετικοί πόλεμοι στη Μέση Ανατολή και τις γύρω περιοχές (Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη, Λίβανος, Συρία, Υεμένη), που μετέτρεψαν την πλουσιότερη σε ενεργειακούς πόρους περιοχή του πλανήτη σε μια θάλασσα αίματος και καταστροφής, με πολλές εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς.
Κάθε χώρα που εκφράζει την επιθυμία για κυρίαρχη ανάπτυξη (Βενεζουέλα, Νικαράγουα, Κούβα, Βολιβία, Ονδούρα, Κίνα, Ρωσία, Λευκορωσία, Ιράν, Λαοκρατική Δημοκρατία της Κορέας, Συρία και τόσες άλλες) υπόκειται σε εκστρατείες ανατροπής, οικονομικού αποκλεισμού και επιθετικών πολέμων. Ακόμη και κυβερνήσεις, όπως στη Βραζιλία πριν από τον Μπολσονάρο, που δεν έχουν αμφισβητήσει τη «συναίνεση της Ουάσιγκτον» αντιμετωπίζονται ως στόχοι προς καρατόμηση. Η ουδετερότητα δεν γίνεται αποδεκτή, παρά μόνο η υποταγή. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης και βασανιστηρίων του Γκουαντάναμο λειτουργεί ακόμη και σήμερα. Το Ισραήλ βομβαρδίζει ατιμώρητα τον παλαιστινιακό λαό, ιδιαίτερα στη μαρτυρική Γάζα, η οποία βρίσκεται υπό πολιορκία εδώ και 15 χρόνια. Το ιμπεριαλιστικό κέντρο «διορίζει» προέδρους άλλων χωρών (Γκουαϊδό στη Βενεζουέλα). Τα αποθέματα χρυσού και οι λογαριασμοί που είναι κατατεθειμένοι στις τράπεζες των ιμπεριαλιστικών χωρών λεηλατούνται ξεδιάντροπα (Βενεζουέλα, Αφγανιστάν, Ιράν, Ρωσία). Πολιτικοί ηγέτες δολοφονούνται, ακόμη και αν ήταν υπηρέτες τους (όπως ο Σαντάμ Χουσεΐν). Η αυθαιρεσία είναι απόλυτη και ξεδιάντροπη.
Αλλά όλα αυτά δεν αποτρέπουν την κρίση του ιμπεριαλιστικού συστήματος, η οποία είναι εμφανής στην οικονομική παρακμή των ΗΠΑ και της ΕΕ και η οποία έγινε σαφής το 2007-8. Τα παραπάνω λειτουργούν ενισχυτικά στους πειρασμούς για μια βίαιη απάντηση από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Η προώθηση του φασισμού, του αυταρχισμού και της λογοκρισίας σήμερα είναι, όπως και τον περασμένο αιώνα, άρρηκτα συνδεδεμένη με την κρίση αυτή του καπιταλισμού.
Ο κίνδυνος μιας καταστροφής που θα προκαλέσει ο ιμπεριαλισμός είναι σαφής σήμερα. Μια από τις πιο επικίνδυνες εκφράσεις της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας είναι η στρατηγική της περικύκλωσης και διαρκούς πρόκλησης προς την καπιταλιστική Ρωσία, η οποία μετά το τέλος της σοσιαλιστικής Σοβιετικής Ένωσης αντιμετωπίστηκε ως στόχος (λόγω του γιγαντιαίου φυσικού της πλούτου, αλλά και σε μια πράξη ιστορικής «ρεβάνς» προς παραδειγματισμό από μεριάς του ιμπεριαλισμού), που οδήγησε στον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι πρόσφατες προκλήσεις των ΗΠΑ γύρω από την Ταϊβάν δείχνουν ότι η ίδια στρατηγική αποσταθεροποίησης και πολέμου δι’ αντιπροσώπων ακολουθείται και σε σχέση με τη ΛΔ Κίνας, της οποίας η οικονομική ανάπτυξη (σε ένα διεθνές πλαίσιο που διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τον ιμπεριαλισμό και τις χρηματοπιστωτικές δομές του) αποτελεί ένα από τα εξέχοντα γεγονότα του σημερινού κόσμου και θεωρείται «απειλή» από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που δεν την ελέγχουν.
Η πλήρης ευθυγράμμιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε αυτή την αμερικανική επίθεση διαψεύδει τις θέσεις περί «αντίβαρου» στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Παρά τις πραγματικές αντιφάσεις (ορατές ακόμη και στον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ οδήγησαν την ΕΕ στην τρελή πολιτική των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, η οποία καταστρέφει την οικονομία της Γερμανίας και άλλων χωρών), η ευθυγράμμιση αυτή βασίζεται στο κοινό συμφέρον των κυρίαρχων τάξεών της να συντρίψουν τους λαούς, ονειρευόμενοι την επιστροφή στην παγκόσμια κυριαρχία του παρελθόντος. Η ΕΕ αρέσκεται να διακηρύσσει το «κοινωνικό της μοντέλο» (που στην πραγματικότητα επιβλήθηκε από την πάλη των λαών), αλλά εργάζεται για να το καταστρέψει και να επιστρέψει σε ένα μοντέλο ανεμπόδιστου καπιταλισμού, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Οι μηχανισμοί κυριαρχίας δεν ευδοκιμούν μόνο με τη βία, αλλά και με τον ιδεολογικό έλεγχο και την προπαγάνδα. Οι χιονοστιβάδες ψεύδους που μας τροφοδοτούν καθημερινά τα καθεστωτικά μέσα ενημέρωσης αποτελούν έκφραση αυτού του γεγονότος. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, τα θύματα της κυριαρχίας του κεφαλαίου πάντα παρουσιάζονται ως βίαιοι «επιτιθέμενοι» ή «βάρβαροι». Το ίδιο συνέβη και με τους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής που εξοντώθηκαν από τους Ευρωπαίους αποίκους, με τους Αφρικανούς που ξεριζώθηκαν από τις οικογένειές τους για να γίνουν σκλάβοι στο εξωτερικό ή που αντιστάθηκαν στον αποικισμό, με τον υποτιθέμενο «κίτρινο κίνδυνο» της Κίνας, με τους χιλιάδες κομμουνάρους που εκτελέστηκαν μετά τη συντριβή της Παρισινής Κομμούνας, με τους κομμουνιστές. Έτσι γίνεται σήμερα με όποιον αντιστέκεται στον ιμπεριαλισμό. Αλλά τα ψέματα και η βία δεν θα σταματήσουν την πορεία της ιστορίας. Και ο καπιταλισμός, με την πομπή των εγκλημάτων, της αδικίας και της εκμετάλλευσης, θα καταλήξει να ηττηθεί από τον αγώνα των εργαζομένων και των λαών.
[1] Τόμος 1, Κεφάλαιο XXIV, «Η λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση». Τα αποσπάσματα προέρχονται από τα Obras Escolhidas των Μαρξ και Ένγκελς, τόμος ΙΙ, σελ. 104-158, «Avante!»/Progresso, 1983.
[2] Ο όρος «Ανατολικές Ινδίες» αναφέρεται στις ακτές της Ινδίας και στα αρχιπελάγη, συμπεριλαμβανομένων των σύγχρονων χωρών της Ινδονησίας, της Μαλαισίας και των Φιλιππίνων.
[3] Το βασικό σημείο αναφοράς είναι το βιβλίο του Λένιν “Ιμπεριαλισμός, το Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού”, τόμος 2, Obras Escolhidas σε έξι τόμους, «Avante!»/Progresso, 1984.
[4] Το 1920, εν μέσω του ιμπεριαλιστικού επιθετικού πολέμου κατά της νεαρής Σοβιετικής Ρωσίας, πραγματοποιήθηκε στο Μπακού το Συνέδριο των Λαών της Ανατολής, το οποίο οργανώθηκε από τους Μπολσεβίκους.
[5] Αποθανατίστηκε στο βιβλίο «Ο Τεντέν και ο Γαλάζιος Λωτός», με την – αληθινή – πινακίδα στην είσοδο ενός κήπου στη Σαγκάη που έγραφε: «Τα σκυλιά και οι Κινέζοι δεν επιτρέπονται».
[6] John Newsinger, The Blood Never Dried, A People’s History of the British Empire, Bookmarks Pub., 2013, p. 66.
[7] Jonah Goldberg, «Baguedade delenda est», parte II, National Review, 23.4.02.
[8] John Newsinger, op. cit., p. 211-2.
[9] John Newsinger, op. cit., p. 209.
[10] O Assassinato de Lumumba, Ludo de Witte, Ed. Caminho, 2001.
[11] Για μια ενδιαφέρουσα ιστορία της αντιπαλότητας μεταξύ των δύο αγγλοσαξονικών υπερδυνάμεων σε αυτή την ενδοϊμπεριαλιστική παράδοση εξουσίας, βλέπε Clive Ponting, 1940, Myth and Reality, Cardinal, 1990.
[12] Σημειώσεις για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, 2006
[13] O Militante, n.º 311, Março-Abril 2011.
[14] Targeting North Korea, de Gregory Elich, em http://www.globalresearch.ca/articles/ELI212A.html
[15] Τα αποσπάσματα που ακολουθούν προέρχονται όλα από το βιβλίο του Cumings, The Korean War, 2010, Modern Library Edition.
[16] Η πλήρης αναφορά στο https://medium.com/insurge-intelligence/the-long-suppressed-korean-war-report-on-u-s-use-of-biological-weapons-released-at-last-20d83f5cee54
[17] John Newsinger, op. cit., p. 234.
[18] Vincent Bevins, «O Método Jakarta», Temas e Debates, 2022, p. 221.
[19] Vincent Bevins, op. cit. παραπομπές στις σελίδες 216, 114 και 195.
[20] O Militante n.º 338, Set./Out. 2015 και Indonesia 1965, The second greatest crime of the Century, του Deidre Griswold, διαθέσιμο στο ίντερνετ στο https://www.workers.org/indonesia/index.html
[21] Η στενή σχέση μεταξύ του αντικομμουνιστικού γκανγκστερισμού και της ιμπεριαλιστικής λεηλασίας απεικονίζεται επίσης στο βιβλίο Confessions of an Economic Hit Man, του John Perkins, Plume Book, 2006.